Mixteco Español an, chiɨ o (conjunción) andɨvɨ cielo andɨvɨ cosmos andɨvɨ nundoo nave espacial andɨvɨ taa astronauta anduxin año pasado añu alma añu sentimiento avɨon avión chaa tocar un instrumento cha'a bule cha'a chinche cha'a guaje chacha cabello (de planta o maíz) chaka pescado chaka pez chakatu añadir chaku…ini comprender cha'ma capullo cha'ma pulmón cha'ma, kaxin machucar cha'ma, vita suave chanuu atravesar chanuu cruzar chata'an conectar chata'an unir cha'vi liendre cha'vi pagar chayika obligar chee importante chee, yata viejo chelu becerro chi porque chi porque sino chɨ hacia chii barriga chii debajo chii dentro chi'i clavar chi'i cocinar chi'i golpear chi'i plantar chi'i sembrar chi'i untar chii, ini estómago chii, tɨxin estómago chɨ'ɨn mofeta (zorrillo) chɨ'ɨn zorrillo chɨ'ɨn zorrino chi'iyo cocer chikaa poner objetos chikaa, skɨvɨ meter chikasɨ cubrir chɨkɨn higo chumbo (tuna) chɨkɨn tuna chɨkɨn, ndɨkɨn pepa chɨkɨn, ndɨkɨn pepita chikua'a medir chikua'a pesar chikua'a trazar chikuiti juntar chikuiti recoger cosas chinda'a empujar chindee apoyar chindee ayudar chindee, kanchia'vi saludar chindɨkɨ cornear chindikun perseguir chindɨyɨ, chinduxi enterrar chindi'yu encerrar chinduu ponerse acostado chinduu ponerse sentado chɨ'nki piña de encino chisa'yɨ esconder chisa'yɨ ocultar chisitu'un prometer chiso apuntar chiso tercio chita avispa chita canasta chɨta plátano macho chɨta, ndika plátano chita'nu doblar chitasɨ embrujar chite'e pellizcar chite'e picotear chitu huraño chixe'e axila chixiyo retirar chɨ'yo nido Chiyo Kanu Teozacualco chɨ'yo, kɨtɨ, kuɨso hervir choko hormiga roja choo cangrejo cho'o pulga cho'o! vámos! choxini estrella chuku piojo chukun mosca chukun xiñu moscón chukun yaa mosco chunaa pagarse chunduxi sepultar chunsava compartir chunsava, te'nde sava dividir chusɨ cruz chuun gallina chu'un atención chu'un cuenta chu'un ichi encaminar chu'un kuka peinar chuun sayu lechuza chu'un tachi inflar chu'un xini concebir (ideas) chu'un, chikaa echar chu'un...ini dar atención chu'va hamaca chuxi leña delgada chuxi palito chuxi palo pequeño Dioxi, Yandioxi Dios España, Ñuu Sa'an España ɨ secreto i, yɨ él (persona) icha césped icha pasto icha, ndayo'o zacate ichi autoridad ichi camino ichi permiso ichi sed ichi vez ichɨ seco ɨchɨ machete ichi cha'a por acá ichi chii por ahí ichi ini por adentro ichi ninu por arriba ichi sɨkɨ por encima ichi vee por abajo ichi xata por atrás ichi, xii secarse ichi, ya, xa'a por idi, ixi, xini cabello idu ciervo idu venado ɨɨ esposo ɨɨ sagrado ɨɨ santa ɨɨ santo ɨi, ika...ini delicado ɨɨn alguien ɨɨn el (artículo indefinido) ɨɨn nueve ɨɨn un ɨɨn una ɨɨn uno ɨɨn cientu cien ɨɨn ɨɨn, ta cada ɨɨn ni, ɨɨn nuu igual ɨɨn nuu unido ɨɨn un junto a ɨɨn la (artículo indefinido) ikan allá (fuera de la vista) ikan aquello (fuera de la vista) ikan ese (lejos) iku campo iku ñuu, kiuun anteayer ina perro ina tɨkue'e perro rabioso indika de veras indoso pechos ini adentro ini dentro (interior de algo) i'ni hacer calor ini nda'a palma de mano inka próximo ɨnka otro inu cigarro iñu espina iñu seis i'ñu hace tres días isa elotillo isa pasado mañana isu venadito ita flor ita ka'yu dalia ita ndiyi flor de muerto ita ndɨyɨ cempasúchil ita ndɨyɨ damasquina ita saa siempreviva (planta) ita xkɨyɨ flor blanca ita yɨkɨn flor de calabaza ita, yɨkɨn tierno itin izquierdo itin ocote itin pino itu milpa itun arbusto itun, karro coche itun, yutun lo'o planta iva Dios padre iva padre de familia iva, yuku kuii hierba ivi petate ɨvi personas ixi lana ixi vello ixi nduchi pestaña ixi nuu barba ixi yu'u bigote ixi, idi pelo iya ácido iya agrio ɨyo peligro ɨyo, kue'e peligroso iyu'u cobarde ka más kaa acero kaa allá kaa campana kaa cencerro kaa fierro kaa hacha kaa hierro kaa metal kaa metálico kaa ser (criatura) kaa vísera ka'a barato ka'a de balde ka'a resultado ka'a sin resultado kaa kuaan cobre kaa kuaan oro kaa, …un ese (esa) kaa, kanda, kande, kuncha, kunde, kuu estar kaa, ku'va hora kaan acostumbrar kaan agujerar kaan perforar ka'an anunciar ka'an hablar ka'an reclamar ka'an ndaa jurar ka'an nda'vi implorar ka'an tuku repetir ka'an xaa hablar fuerte ka'an xe'e susurrar kacha malacate kacha regar kachanuu esparcir kachanuu, teta'an distribuir kachi algodón kachi decir kachi relatar kachi'i tropezar ka'in tɨɨ pegar kaka andar kaka cal kaka caminar kaka marchar kaka moverse (fenomenos naturales) kaka, kua'an irse kakan pedir kakan poner huevos kakan solicitar kakan ya'vi cobrar kakanchaa empeñar kakanta'vi orar kakanta'vi rogar kakanta'vi, kanda'vi suplicar kakatu'un preguntar kaki comer kakɨ'ɨ hipo kakɨ'ɨ, kuiko cargar kakɨ'ɨ…ini tener hipo kakin colocar kakin, siki'in tirar kakɨtɨ inflamar kaku nacer kakuachi, sitaya'vi acusar kama, lɨɨ liso kama, numi, yachi rápido ka'mi fumar ka'mi, kayu quemar kana brotar kana cantar (el gallo) kana declive kana invitar kana llamar kana resultar kana, , kanaxin, nda'ɨ gritar kana, kuun producir cosecha kanaa pelear kanaa quejar kanaa reñir kanakava caerse kananchaa insultar kanataa invocar kanaxaa adorar ka'ncha, kaxa cortar ka'ncha...ini desanimar kanchaa ahogar kanda aguantar kanda mover kanda rebotar kanda tembrar de miedo ka'nda romper kanda añu palpitar kanda, ñɨ'ɨn temblar ka'ndɨ germinar ka'ndɨ reventar ka'ndɨ, sika'ndɨ explotar kandichi estar de pie kandichi poner parado kandichi ponerse de pie kandichi, kakuɨñɨ, ndokuɨñi pararse kandii, ndikandii sol kandita parar objetos kandixa convencer kandixa creer kandixa, kandatu obedecer kandoo rebasar kanduu adelantar kani apuñalar kani largo kani parar kani pegar golpes ka'ni cazar ka'ni fiebre ka'ni matar ka'ni sudor kani, sa'a construir kanɨɨ baboso kanɨɨ viscoso kani'in avanzar kani'in elevar kani'in hallar kani'in, ndani'in alzar kanu desbaratar kanu ser importante ka'nu cortar (cosas largas) ka'nu grande ka'nu lastimar kanu…ini confiar kanuu avergonzar kaña salir los dientes kaña salir los retoños kaña travieso kaña brotar agua ka'ñu ofrecer ka'ñu rogar a alguien kañu'un tokondu'u codorniz karro auto karro autobús karro automóvil karro camión karro carro kasa cuñado kasi impedir kasɨ cancelar kasɨ cerrar kasɨ interrumpir kasɨ prohibir kasɨ tapar kasi yu'u callar kasini almorzar kasini desayunar kasukun nuca kasun asarse kasun tostarse kata cantar kata comezón kata escarbar kata excavar kata tener comezón katɨ derramar katu escapar katu parir katu nda'a aplaudir katu nda'a dar manotazo katu nda'a dar palmadas katu nda'a manotazo katu nda'a palmada katu xiin estar de lado katundee estar boca abajo katunduva estar boca arriba katu'ni, ku'ni amarrar katuu estar acostado katuu estar tirado ka'un, chee gran ka'un, ndu'u gordo kava dar vuelta kava peña kava peñasco kava torcer kava velar kava vuelta ka'va sediento Kava Kua'a Peña Colorada kava yɨñu'un honrar kavi poder ka'vi contar ka'vi grave ka'vi leer ka'vi numerar ka'vi número ka'vi, skua'a estudiar kaxa derribar kaxa golpear a alguíen kaxa tumbar kaxa, tɨvɨ soplar kaxa, xindeche aventar kaxaan ser útil kaxaan útil kaxi comer (con pan o tortillas) kaxi doler la cabeza kaxi saber de comida kaxiin, iin estar parado kaxin claramente kaxin estornudar kaxin humedad kaxin sonar kaxin, chichin mamar kaxin, kaxin frialdad kaya ahorrar kaya aumentar kayu toser ka'yu marcar ka'yu, ndika'yu pintar kayun arder kee salir kee soplar el viento ke'e afuera ke'e en el patio kee staa comer bien kee, kunu correr kendo quedarse kendo sobrar keta salir con alguien keta, kɨ'vi entrar keta'an ser igual kexa'a, teta'a empezar ki'in coger ki'in ir ki'in recibir ki'in tomar ki'in tomar algo ki'in xika alejar ki'in, tɨɨ agarrar kikaa comenzar kiku coser kiku remendar kimi estrella de mar kindaa calmar (el dolor) kindaa cortar (frutos) kindaa quitar el dolor kindaa rebajar kindaa, kiosondaa quitar kini malo kɨnɨ cochino kɨnɨ iñu puerco espín kini xaan, kua'an xaan ser malo kɨnɨ, kuchi cerdo kɨnɨ, kuchi marrano kɨnɨ, kuchi puerco kinyɨɨ luchar kɨsɨ cántaro kɨsɨ olla kɨsɨ sacudir kɨsɨ tinaja kiti coraje kiti grosero kiti salvaje kɨtɨ animal kɨtɨ macho kɨtɨ ndee mula kɨtɨ ndiso bestia kɨtɨ nducha animal acuático kitu bordar kiuun antier kɨvɨ día kɨvɨ nombre kɨvɨ nduu entremeter kixaa llegar kixaa chiñu trabajar kixaa kanu festejar kixaa ka'nu alabar kixaa ka'nu respetar kixaa nami juzgar kixaa nani arreglar asunto kixaa nduva'a maltratar kixaa nundo'ova'a castigar kixaa vii poner en orden kixaa vii preparar kixi venir kixin pegajoso kixio quitarse ko, sundi pero koko quemarse koko tragar kokon, u'gua espeso ko'lo guajolote (pavo) ko'lo guanajo ko'lo pavo kondito cuidar kondito velar muertos kondo'o… ini pensar en alguíen kondo'o…ini considerar koni guejolota koo culebra koo haber koo serpiente koo víbora ko'o absorber ko'o beber ko'o plato ko'o tomar (beber) ko'o traste ko'o trasto koo kaa xɨ'to vívora venenosa koo kanɨɨ babosa koo kuxi arco iris koo te'yu crótalo (víbora de cascabel) koo te'yu víbora de cascabel ko'o tindoo platillo koo yɨkɨ, nchee caracol koo yuchi lagarto koo yuchɨ cocodrilo ko'o yuu molcajete ko'o yuu pila koo, chakoo vivir ko'o, chaku existir (verbo) koruu tórtola koso montar koso regar plantas koso rociar kosota'an poner encima koto atender koto ayudar (en atender) koto mirar koto saber mucho koto visitar kototuni probar kotoyu'u espiar kotuni comprobar kotuni confirmar kotuni definir kotuni ser definitivo kotuni...ini entenderse kotuni...ini kixaa nani llegar a acuerdos kotu'va estar preparado koxiuu mediodía koxnuu guiar koxnuu ir adelante koyo caer (frutos o encima de algo) koyo rascar koyo vaciar ko'yo, ndo'yo pantano ko'yo, ñuu ko'yo mexicano koyu'vi temer ku va'a buenas tardes ku va'a buenos días ku va'a hola kuaa anochecer kuaa ciego kua'a colorado kua'a derecha kua'a rojo kua'a ka mayor parte kua'a, kini mucho kua'a, kini, ni bastante kua'a, taxi dar kuaan amarillo kuaan pálido kua'an seguir kuaan, sata, ki'in comprar kua'an, siin continuar kua'anuu prestar kuachi chicos kuachi culpa kuachi delito kuachi guerra kuachi pecado kuachi pelea kuachi problema kuachi, vali pequeños kua'ini ser tarde kuaka sentimental kuaku llorar kuaku reir kualia comadre kuanducha ser bautizado kuanka'nu… ini, saka'nu…ini perdonar kuanta'vi aceptar kuanta'vi admitir kua'nu crecer kuañu pisar kuañu, ndikuañu ardilla kuasun envidia kuasun..ini tener envidia kuatiñu ocupar kuatiñu usar kuatiñu, kunukuachi servir kuatu'un agradecer kuatu'un, xata'an…ini gustar kuaxa volver kuayu caballo kuchaku estar vivo kuchi bañarse kuchi madurar kuchi mascar kuee despacio kuee despacio kuee después kuee lento kuee poco a poco kue'e bravo kue'e enfermedad kue'e mal kue'e podrido kue'e kava ini dolor kue'e kaxin resfriado kue'e kayu tos kue'e kayu ichi tos ferina kue'e kivi, ka'ni calentura kue'e kuun diarrea kue'e nduña vómito kue'e nuu mal de ojo kue'e saxin disentería kue'e se'e parto kue'e xaan tisis kue'e xaan tuberculosis kue'e xi'i yɨ'ɨ mal de corazón kue'e xiti, sai catarro kue'e xnu'un paludismo kue'e yɨkɨ dolor de huesos kue'e yu'u espanto kue'e, kini, ndasi feo kuenta como kueyaa estar flaco kuichanuu desparramar kuii aguado kuii claro (líquido) kuii limpio (líquido) kuii pelarse kuii verde kuika rico kuiko acarrear kuikondoo rodear kuikonuu pasear kuikonuu viajar kuikonuu viaje kuikonuu, nastutu recorrer kuikun prender kui'na ladrón kui'na, taa xaan diablo kui'na, xa'u'u satanás kuɨnɨ absolutamente kuɨnɨ corto (de ideas) kuiña abrir kuiña destapar kui'ña ladrar kuiñi jaguar kuɨñɨ celoso kuɨñɨ delgado kuɨñɨ hinchazón kuɨñɨ tigre kuiso ruido kuisonchaa arrebatar kuita cansar kuita...ini desmayar kuita…ini cansarse kuixin tibio kuixin, xikɨyɨ blanco kuiya año kui'ya humilde kui'ya sencillo kui'ya..ini débil kuka peine kuka'nu estar aumentado kukua'a abundante kukua'a ser abundante kukuachi despedazar kukuachi desquebrajar kukuee estar bien kukuee estar en calma kukuee tardar kukue'e contaminado kukue'e echar a perder kukue'e estar contaminado kukui'ya'...ini estar débil kukui'ya…ini estar triste kukun grueso kumasi ga escaso kumasi ga estar escaso kumasi, kumasi ga faltar kunani llamarse kunchuku sentado kundaa cuidar kundaa resistir kundakoyo estar colgado kundatu esperar kunda'vi amor kunda'vi compasión kunda'vi empobrecer kunda'vi...ini amar kunda'vi…ini estimar kunda'vi…ini tener compasión kundee aguantarse kundee ganar kundee…ini vencer kundiso cargar (en el hombro o espalda) kundiso llevar en el hombro kundiso traer kundiso, nakuaka llevar kundixi ponerse la ropa kundɨxi vestirse kundixin amanecer kuni anoche kuni ayer kuni estar a punto de kuni punto kuni saber ku'ni exprimir ku'ni ordeñar kunɨ querer kuni so'o hacer caso kuni so'o oír kuni so'o, chaku…ini entender kuni so'o, kunso'o escuchar kuni, koto conocer kuni, koto ver kuni, nandɨ'ɨ necesitar kuni, ta'an sentir kuni'i cargar (con la mano) kuni'i traer en la mano kuni'i tratar kuni'i, kunchaka, ñava'a tener kuni'i, kunda'a llevar en la mano kunu hondo kunu huir kunu tejer kunu nchaa abrazar kunu, sɨkɨ ve'e techo kunuu dedicar kunuu estar encima kuñu carne kusama comer (al medio día) kusɨɨ alegre kusɨɨ feliz kusɨɨ viko kaku feliz kusɨɨ…ini estar alegre kusɨkɨ jugar kusun dormir kutakaa colgar kutaku sobrevivir kutɨɨ agarrarse kutɨɨ sostener kutiñu estar ocupado kutu apretado kutu, ta'vi arar kutuni ser seguro kuturɨɨ chicharra kuturɨɨ cigarra kuu fallecer kuu ocurrir kuu ser ku'u enfermo ku'u estregar kuu, ndɨɨ acabarse kuu, ndoo, kindoo quedar kuu, xindɨ'ɨ terminar kuu...ini anticipar kuun caer (la lluvia o agua) kuun cuatro kuun dar (plantas o árboles) ku'un contener ku'un estar adentro ku'un ponerse kuun savi llover kuun yu'va nevar kuun, ndee, nuu bajarse ku'un, sikundɨxi vestir ku'uun...ini descuidar ku'va hermana (del hombre) ku'va hermano (de la mujer) ku'va manera ku'va medida ku'va tiempo kuvi morir ku'vɨ doler ku'vɨ enfermarse ku'vɨ hermana (de la mujer) kuxaa alcanzar kuxaa extender kuxaa suficiente kuxi arco kuxi descomponer (la comida) kuxi mohecer kuxi, tuu, tiin picar kuxi'in desnivelado kuxi'in estar de acuerdo kuxi'in estar desnivelado kuxi'in ser aconsejado kuxini cenar kuxio apartarse kuxio remover ku'yu crujir lakua pus la'la andrajoso la'la roto lantu lili noños lapa cáscara delgada lapa hollejo lapa pellejo lapa piel quemada lasu trenza latu arado latun, luvi hermoso latun, luvi, tɨlɨ bonito laxan chachalaca (ave) leke huesudo leko bíceps leko, leso burru liebre lelu codero leso conejo li'i gallo liki pájaro carpintero lɨkɨ corto litu cabrito litu chivito lɨ'vɨ resbaloso lonchi maguey cocido lo'o por favor lo'o, xaku, tɨ'lɨ poco lulu chico lu'lu botón (de flor) lu'lu capullo (de flor) lulu, lo'o pequeño lusu rata lusu ratón maa mismo maa ɨɨn ni solo uno maa ɨɨn ni uno solamente ma'a, ma'a ichi dónde ma'an mapache ma'na sueño mani puro mani solo mani, niña sola mani, nɨñɨ siempre ma'ñu en medio masana manzana meke cerebro meke sesos mi'i desperdicio mini lago mini laguna minu epazote musu mozo na ellas na ichi por dónde na, navi, nava cuál na, saña, nde'e nosotros (formal) na, saña, ye'e yo (informal) naa mismos naa perderse na'a gentes naa ini olvidar naa ini, ndindoso ini olvidar naa...ini admirar na'an recordar nachiso contestar na'ichi resecar na'in calma na'in queto na'in silencioso nakacha lavar nakani...ini arrepentirse naka'vi contar de nuevo nakaxi elegir nakaxi escoger nakoo preparado nakua'a devolver nakua'a entregar nakuatu rezar nakuni reconocer naku'u afilar nama amole nama defender nama jabón nama pared nama proteger nama rescatar nama, na, nuu cuándo nama, sama cambiar nana madre nana mamá nana chiso suegra nana lina madrina nana uu madrastra nandaa un rato nanda'a lavarse las manos nanda'a, stinda'a casarse nanda'a, tinda'a casar nandi'i al rato nandi'i, ɨɨn nuu ni rato nani largos nanu adónde nan'u, ndoo grandes nanuu abrazarse naña chayote na'ña higuerilla (planta) nasa cuánto nasaa cómo nasa'a reconstruir nasa'a rehacer nasama intercambiar nasama trasladar nasikaa peinar cosas nasitutu recoger nasitutu rejuntar nata'vi resquebrajar nata'vi, teta'an repartir nava para que navi, unku quién naxiko revender naxista, ti'vi barrer nayuu lamer nbaa compadre nchaa azul nchaa costar nchaa, kanu valer nchaka resistól nchaka, nɨɨ todo el día nchaka, sɨkɨ pegamento ncho'o chupamirto ncho'o chuparrosa ncho'o colibrí ncho'o picaflor nda cual nda ellos nda, ndavi, unku qué ndaa a nivel ndaa breve ndaa breve tiempo ndaa exactamente ndaa ixtle ndaa nivel ndaa plano ndaa subirse ndaa verdaderamente ndaa verdadero nda'a mano nda'a pata delantera nda'a rama nda'a seña nda'a kua'a mano derecha nda'a sati mano izquierda nda'a yuku hoja ndaa, kaa subir ndaayuu turquesa (piedra presiosa) ndachi volar ndachu por qué ndai martajar nda'i chillar nda'i ladrar nda'ɨ barro mojado nda'ɨ cantar (el pájaro) nda'ɨ lodoso nda'ɨ piar nda'ɨ regañar ndai, nducha minu caldo ndaka, ndaku siguiente ndakaa llave ndaki áspero ndakɨ entero (no fino) ndakɨ rasposo ndaku allá adelante ndaku escoba ndaku imitar ndaku parecer ndaku pozole ndasi afeminado ndasi marica ndasi maricón ndasi miedoso ndasi puto ndasɨ obstruir ndata abrirse ndatɨ sombra ndatiñu posesión ndatiñu trasto ndatiñu, ña'a cosa ndatu'un acordar ndatu'un discutir ndatu'un platicar ndava arrojarse ndava brincar nda'va apagar nda'va borrar ndava, kanda saltar ndava, nde'e duro ndava, yutun tɨnduu morillo nda'vi pobre nda'vi triste nda'vi, suchi nda'vi huerfano ndaxa'a auxiliar ndaxa'a ayudante ndaxin desamarrar ndaxin desatar ndayo'o maloja ndayo'o rastrojo ndayoso mano de metate ndayoso metlapil ndayu mole nda'yu, nda'ɨ lodo ndee averiguar ndee insistente ndee perssitente ndee poder (verbo) nde'e cantar (el grillo) nde'e fuerza nde'e mirar nde'e observar nde'e tocar (el timbre) nde'e verse nde'e kua'a cereza nde'e tɨtuu capulín nde'e tɨtuu cerezo nde'e trasnu durazno nde'e va'a corregir nde'e, ndinuni furtemente nde'e, ni'in fuerte ndee...ini arriesgado ndenda aparecer ndene'e, nandi adiós ndene'e, nandi hasta luego ndetatu descansar ndeyu comida nde'yu mexcla ndeyu'u confesar ndɨ ɨɨn cada uno ndichi ejote (judía) ndichi judía (ejote) ndichi sabio ndichi xini sabedor ndichi, ndichi xini inteligente ndichi, yɨɨ difícil ndii venir de nuevo ndi'i toda ndi'i todo ndika veras ndika ja'a mamey ndika xa'a zapote mamey ndika, tu'un ndaa verdad ndɨkaa tender ndɨka'a león ndɨka'a puma ndika'i manchar ndika'i revocar ndikaleya, na'ña lagartija ndikava hundirse ndikava irse a pique ndɨkava caer ndɨkɨ cuerno ndɨkɨn cebolla ndɨkɨn semilla ndɨkɨvɨ cada día ndiko, kaxin moler ndiko, ndikoñɨ regresar ndɨko…ini calmarse (por enojo) ndikoo levantarse ndɨkua'yɨ langosta (del mar) ndɨkuɨtɨ completamente ndɨla, sɨkɨ so'o arete ndinchaa brillar ndɨnduu, nduu ambos ndinuni lo'o apurado ndinuni lo'o con fuerza Ndinuu Tlaxiaco ndɨsu'ma alacrán ndɨsu'ma, korchuku escorpión nditivi limpiar nditu'un contar relatos nditu'un, kaxi, kaxinu'un avisar ndituvi tembrar de frío ndituvɨ tener calentura ndive'e hace rato ndɨvɨ blanquillo ndɨvɨ entar otra vez ndɨvɨ huevo ndɨvɨ kuaan yema de huevo ndɨvɨ kuixin clara de huevo ndixi bebida alcohólica ndɨxɨ vino ndɨxɨ tɨka'ya vino tinto ndɨxɨ xaan alcohol ndɨxɨ xaan, nducha kuɨñɨ aguardiente ndɨxɨ yavi, tidi mezcal ndixin visible ndɨxin ala ndɨxɨn elote ndixi'yu chivo ndixi'yu sɨ'ɨ cabra ndɨyɨ cadáver ndɨyɨ difunto ndɨyɨ finado ndɨyɨ muerto ndɨ'yɨ grano ndɨyɨkɨ caracol marino ndɨyɨkɨ caracola ndi'yu estar cerrado ndo ustedes ndoko despertar ndoko zapote ndoko iñi anona (fruta) ndoko kuaan zapote amarillo ndoko skɨyɨ zapote blanco ndoko tuu zapote negro ndoo caña ndoo derecho ndoo directo ndoo recto (justo) ndoo reponer ndo'o adobe ndo'o parar de repente ndo'o sufrir ndo'o tenate ndo'o…ini, ndɨ'ɨ…ini pensar ndoso cacique ndoso ídolo nducha agua nducha bebida nducha ii agua bendita nducha kua'a tepache nducha kuixin pulque nducha nuu lagrima nducha ñɨɨ mar nducha ñɨɨ océano nducha tata jarabe nducha vixi refresco nducha'a salsa nduchi fríjol nduchi ojo nduchi ava haba nduchi ini riñón nduchi tɨluu arveja nduchi tɨluu chícharo nduchi tɨluu guisante nduku buscar nduku intentar nduku leña nduku ña'an buscar pleito nduku ñu'un investigar ndukundee apurarse ndundoo limpiar de nuevo nduña vomitar ndusu tu'un alfabeto ndututu reconciliarse ndututu, nataka reunirse nduu convertir nduu de día nduu los dos ndu'u robusto nduva caer (cosas o personas) nduva desplomar nduva rayo del sol ndu'va llano ndu'va olor penetrante ndu'va valle nduva ndusu papaloquelite (planta) Ndu'va Sitaka Vergel nduva taya'a pata de gallo (arruga) nduva'a recuperarse nduva'a, sinda'a, sinduva'a mejorar nduvi alba (día) nduvi, iña mañana nduxaa volverse nduxan calzado nduxan zapato nduxan, chauu huarache nduxi carne de pollo nduxi engreído nduxi miel nduxi poner nduxi ser vanidoso nduxi vanidoso nduxi ndoo miel de caña nduxi ñuñu miel de abeja nduxɨ yavi aguamiel nduxi yoko miel del panal nduxi, lɨɨ pollo nduxia pozol nduxin, xkɨyɨ claro nduyu estaca nduyu kaa clavo neñu koo zarzamora ni ni ni ɨɨn ningún ni ɨɨn ninguna ni ɨɨn ninguno ni, ni'in usted nɨɨ entero ni'in encontrar ni'in heredar ni'in necio ni'in obtener ni'in opuesto ni'in recio nɨ'ɨn, kua'a mudo ni'in…ini ser necio ni'in…ini ser opuesto nima espíritu malo nima anima nima, añu corazón ni'na duende ni'na fantasma ni'ni caliente nɨnɨ seguramente nɨnu arriba nɨñɨ mazorca nɨñɨ sangre niñu noche niñu va'a buenas noches nkaa, koo morar nukava acostarse nukoo sentarse nukuayɨ escalera nukuka palmilla nuku'un recuperar nuku'un, kixa ka'nu celebrar nuku'un...ini, indika'an...ini acordarse numi cerca nunaa abrir cosas nundaa, numi, yachi pronto nundika platanar nundoo barca nundoo barco nundoo batea nundoo canoa nundoo maquila nundoo nave nundoo piragua nundo'o castigo nundo'o dificultad nundo'o sufrimiento nundoo kuayu pesebre Nunduva Oaxaca nunduva, ñuu nunduva oaxaqueño nuni maíz nu'ni manojo nunuñuu encina (carrasco) nuña desocupado nuña estar abierto nuña estar desocupado nusu'va nogal nuu adelante nuu adonde nuu ante nuu azabache nuu cara nuu clase nuu delante nuu donde nuu en nuu encima nuu más que nuu negro nuu prisa nuu tener prisa nuu tipo nuu kaña kandii oriente nuu kee kandii poniente nuu luchi muy negro nuu soko hombro nuu, chɨ a (hacia) nuu, mañ'u, tɨkuɨ entre nu'un ñaa ignorancia nuxii rifle nuyaa carrasco nuyaa encino nuyaa kuaan encino amarillo nuyaa tuu encino negro nuyoo carrizo nuyuchi fresno nuyuxia bosque nuyuxia jungla nuyuxia ocotal nuyuxia pinar nuyuxia selva ña ella ña ese (cerca) ña señora ña lulu, suchi lili niña ña ña'a novia ña ña'nu anciana ña suchi muchacha ña ta'an paisana ña tasɨ bruja ña, ña ɨ'ɨ mujer ñaa alla (cerca) ñaa aquello (cerca) ñaa oscuro ña'a el (fruto u objeto) ñaa xini ser tonto ñaa xini tonto ña'a ellos (frutos u objetos) ña'an mujer de la calle ña'an puta ña'an ramera ña'an sucio ña'an temprano ña'an ven ña'an lulu señorita ñakuasun…ini ser envidioso ñakui'na ladrona ñakuxi, kuxi flojo (que no aprieta) ñakuxi, xuxan perezoso ñama ágil ñama ligero ñama totomoxtle ña'mu batata ña'mu camote ñanga chiste ñani hermano (del hombre) ñani se'e primo ñani ta'an prójimo ñani uu medio hermano ñani, ta'an amigo (del hombre) ña'nu mayor ña'nu respetado ña'nu viejo (usado) ñaña sepultura ñaña tumba ñɨɨ arruga ñɨɨ cuero ñɨɨ cutis ñɨɨ piel ñɨɨ sal ñɨɨ tener arrugas ñɨ'ɨn polla ñɨ'ɨn temascal ñɨñɨ granizo ñɨtɨ arena ñukuii ina zorro ñuma cera ñu'ma humo ñunu mochila ñunu red ñunu, yoyu'u bozal ñuñu abeja ñutaa temblor ñutaa terremoto ñuu ciudad ñuu lugar ñuu media noche ñuu menear ñuu pueblo ñuu vida ñu'u suelo Ñuu Chiaa Santa Catarina Estecla Ñuu dee (Lugar de gente valiente) Huajuapán de León ñuu estila, ñuu sa'an castellano Ñuu Kaa Putla Ñuu Kaxndo'o Jamiltepec Ñuu Ko'yo ciudad de México Ñuu Ko'yo Distrito Federal Ñuu Ko'yo México Ñuu Ndɨyɨ (Lugar de muertos) Mitla Ñuu Nɨa San Maria Peñoles Ñuu Nunduva ciudad de Oaxaca ñuu ra guerrerense Ñuu Ra Guerrero (estado) Ñuu Saa (Lugar de aves) Totomihuacan ñuu sa'an pueblo español ñuu sa'an, sa'an stila, ñuu nɨa hispano ñuu savi pueblo mixteco Ñuu Tuu Veñu'un Andɨvɨ (Lugar en el templo negro del cielo) Tilantongo Ñuu Yoko Pinotepa Nacional Ñuu Yuta Ndio'oan ciudad de Puebla ñu'un arrastrar ñu'un electricidad ñu'un fuego ñu'un lumbre ñu'un lumbre ñu'un luz ñu'un terreno ñu'un tierra ñu'un kaxin, ñu'un vixi tierra húmeda ñu'un kixin barro ñu'un ni'ni tierra caliente ñu'un ñitɨ tierra arenosa ñu'un te'e, ñu'un ndaa desierto ñuyɨvɨ mundo oko veinte oko uxi treinta paletayu'aa paleta de hielo pañu rebozo pe'lo pedazo pe'lo, sukun xa'a tobillo pipi, yuxi guajolotito ra él ri, ru'u yo (formal) rɨɨ borrego rɨɨ sɨ'ɨ borrega ro'o tú sa acabo sa apenas sa luego sa ɨɨ bendecir saa así saa ave saa pajarillo saa pájaro sa'a fabricar sa'a hacer saa chii kuaan calandria (pajarillo) sa'a kutu asegurar sa'a ndeva'a abusar sa'a ndeva'a difamar saa tuu zanate (ave) saa, nusa entonces sa'an españa, ñuu sa'an, sa'an stila, ñuu nɨa, ñuu sa'an español saaxin calentarse sai, kue'e xiti gripa sai, kue'e xiti gripe saɨɨn separar saka amasar saka juntarse saka mezclar sakui'na robar sa'ma mantel sa'ma servilleta sa'ma tela sa'ma trapo sa'ma, toto ropa sami garza sanchi ceñidor sanchi cinta sanchi faja sancho ñɨɨ cinturón san'da pierna sandoo asear saña soltar saña'an ensuciar sañɨɨ olote (corazón de maíz) sasɨɨn apartar sata atrás de sata en (sobre) sata lomo sata paloma sata sobre sata, sɨkɨ espalda satin izquierda sava a veces sava algunos sava medio sava mitad sa'va rana sava, uu unos sava'ni ga cualquier sava'ni ga cualquiera savi ndɨ'ɨ llovizna savi xaan aguacero savi, dau, sau lluvia savi, ñuu savi mixteco saxin, se'e kua'a sobrino se'e interés (de dinero) se'e chani nieta se'e chani nieto se'e chani sukua bisnieto se'e kasa yerno se'e nda vi primer hijo se'e nda vi primogénito se'e nducha ahijado se'e xanu nuera se'e xito prima se'e, de'e hijo se'e, de'e sɨ'ɨ hija sete afeitar sete rasurar sia liberar sia librar sia'an sin nada sichi secar sichichin amamantar sichichin dar de mamar si'i femenino sɨ'ɨ hembra sɨ'ɨ , ñasɨ'ɨ esposa sɨɨ…ini contento siin diferente siin extraño siin rara vez siin raramente siin unos cuantos sɨɨn aparte siin, mani solamente siin, so nada más sɨ'ɨn, xa'a pata sikaa bañar en temascal sika'an persuadir sika'an, xindaku aconsejar Sikachi Ixcatlán sikanda moverse sika'ndɨ tronar sikasun tostar sikasun, tavi asar sikatu, nama salvar sikee cosechar maíz sikee pizcar sɨkɨ acerca sɨkɨ sobre de papel sɨkɨ kava panteón sɨkɨ nchaka goma sɨkɨ sukun collar sɨkɨ yuxiti fosa nasal siki'in lanzar sikita'an reunir sikɨtɨ hacer hervir sikɨtɨ…ini hacer enojar sikɨtɨ…ini ofender siko'o emborrachar siko'o embriagar sikua'a aprender sikuchi bañar sikuii pelar sikuita perder sikuku llenar sikunu corretear sikuun producir sin chii cintura sinda'a, nda'a curar sinda'a, neñu engordar sinda'va extinguir sindaxi, ndaxi mojar sindɨki ganado sindɨko, ndiko enfriar sindikoo, kani'in, ndakani'in levantar sɨndoko chicatana sɨndoko hormiga arriera sindo'o hacer sufrir sinduva'a arreglar sinduva'a componer sinu acostar sinuu bajar sɨ'ñɨ horcón sisaa enojar sita…tachi respirar situ ini suspirar situu publicar situu rodar siutu cumplir siu'u asustar sixin cernir skaxi alimentar skuanducha bautizar soko apetito soko placenta soko pozo soko, tama hambre soo cáscara so'o agarradera so'o asa so'o desobediente so'o oído so'o oreja so'o sordo so'o chika asa de canasta so'o ndo'o chimenea so'o tɨndo'o asa de jarro staa ndɨxɨ memela de maíz staxa'a hígado staya aflojar staya'vi culpar sucha nadar suchi infante suchi kua'a estudiante suchi sikua'a alumno suchi yɨkɨn bebé suchi yɨkɨn nene suchi, lantu lili niñez suku envolver sukua, ixi sukua ceja sukun cuello sukun estar alto sukun garganta sukun pescuezo sukun nda'a muñeca (de la mano) sukun, kani alto su'ma, ndo'ma cola suni también su'nu blusa su'nu camisa sutu cura (sacerdote) sutu padre (cura) sutu sacerdote su'un correcaminos (ave) su'va contrario su'va nuez suxia resina suxia resina de pino suxia kutu resina de copal suxia nuyuxia trementina suxin calentar ta el (líquido) ta ellos (líquidos) ta, nu si (afirmación) ta? pero? ta…saa como (comparación) taa escribir taa hombre (varón) taa señor taa varón ta'a clavillo taa kua'a hombre valiente taa kuña'nu jefe taa kuu tuxi yutun carpintero taa lulu, te lili niño taa ña'a novio taa ña'nu anciano taa situ iku campesino taa suchi joven taa suchi muchacho taa tasɨ brujo taa tata curandero taa tatan médico taa xa'ni carnicero taa xikonuu vagabundo taa xikonuu vagamundo taa xini borracho taan mañana (día siguiente) taan meter objetos taan temblar la tierra ta'an amiga ta'an compañera ta'an familia ta'an paisano ta'an pariente ta'an suceder ta'an uno a otro ta'an ñani compañero tachi aire tachi aliento tachi bromista tachi chistoso tachi espíritu tachi respiración tachi viento tachɨ remolino tachɨ kava nuu tornado tachi, indusu voz tachi, nima espíritu ta'i podrir taka nido de pájaros tamarɨndo'o tamarindo ta'mi, kuxa'an oler ta'nda romperse tasɨ, kue'e tasɨ brujería tasu halcón tata padre tata papá tata chiso suegro tata lilu padrino tata lilu kuni padrino de confirmación tata lilu pila padrino de bautizo tata lilu viko padrino de boda tata uu padrastro tatan herbicida tatan insecticida tatan medicina tatan remedio tatan veneno tava sacar tava...ini decidir tavi deber tavi escaldar tav'i labrar ta'vi hendir ta'vi herencia ta'vi partido ta'vi partir ta'vi patrimonio tavi, katavi, kaxin aplastar ta'vi, ndata rajar ta'vi, ta'nu quebrar taxan rayo taxan relámpago taxan trueno taxi mandar taxi permitir taxin cosechar (café o frutos) taxin plantar árboles taya aflojarse taya disminuir taya reducir tayu asiento tayu banco (asiento) tayu silla te'e cascára dura te'e duro (de carácter) te'e pezuña te'e rastro tele cachorro tele, ina lili perrito tendatu encargar tendi'i todos texa yukun tejamanil teyu corazón de árbol teyu'u besar tɨ el (animal) tɨ ellos (animales) ti'chi iguana tɨchɨ aguacate tɨchɨ vixi higo tichuu estar redondo tidaa ɨɨ quetzal tɨ'e, tɨtu máscara tɨɨ pescar tɨɨ, kani'in capturar tɨɨ…ixi xini trenzar tiin desperdiciar tiin gastar tiin malgastar tɨɨn morder ti'iñu espuma tɨka ini tarántula tɨkaa chapulín tɨkaa langosta terrestre tɨkaa saltamontes tɨkacha polvo tɨkachi cobija tɨkachi sarape tɨkaka cuervo tɨkaknu nudo tɨkani ovalado tikasun totopo tɨkata roña tɨkata, kue'e tɨkata sarna tɨkava ciruela tɨkaxin lombriz tika'ya uva tɨka'ya vid tɨkayɨ carbón tɨkɨvɨ moco tɨkoo, xitaa ñama tamal tɨkuaa naranja tɨkuaa iya limón tɨkuaa ñu'un brasa tɨkuaa yuu guayaba tɨkuañɨ mosquito tɨkuañɨ zancudo tɨkuchi murciélago tikue'e rabioso tikuii, nducha líquido tɨkuɨtɨ papa tɨkuɨtɨ patata tɨkukuu búho tɨkukuu tecolote tɨkuva mariposa tɨloo redondo tiluxuu glúteo tɨluxuu nalga tɨluxuu pompa tɨmi abejorro tin (para palabras y frases), ta (para oraciones) y (conjunción) tɨna'ma granada tɨna'ma yɨkɨ granada dulce tɨnana kua'a jitomate tɨnana kua'a tomate rojo tinana soo miltomate tɨnana soo tomate verde tɨnana, tɨnana kua'a tomate tinchi, ndɨkoso li'li grillo tɨnda'a, tɨndaku yavi gusano de maguey Tɨnda'i Tlapa de Comonfort tɨndaku gusano tɨndɨ antojar tɨndɨ varios tɨndikɨ ñu'un chispa tɨndo'o jarro tindo'o ita florero tɨndoto grano (de la piel) tɨndoto orzuela tɨndoto perrilla tɨntɨkuaa, piña piña (fruta) tɨnuu tejocote tiñu asunto tiñu trabajo tiñu uña tiñu komu tequio tiñu komu trabajo comunitario tioko hormiga tiondo galápago tiondo tortuga tiondo nducha tortuga marina Tisaa (Lugar de agua sucia) Acatlán de Osorio tɨsɨ'i, kue'e tɨsɨ'ɨ calambre tite'e cucaracha tite'e yaa cochinilla ti'vi enviar tɨvɨ descomponer tɨ'vɨ chupar tɨxa'an cazuela tixa'vi, taxa'vixiñ gracias tixexe meada tixexe orina tixii aura tixii capote tixii zopilote tixii koo zopilote rey tɨxin abajo de tɨxin dentro (de un tiempo) tɨxin durante tɨxin matriz tɨxin vientre tɨxin, nɨnu debajo de tiyo canastón tiyo chiquihuite (canasto) toli atole to'o tɨ abeja reina to'o, yɨñu'un respetuoso tu, koto, ko ansu no (negación) tuchi cuerda (de guitarra) tuchi pulso tuchi vena Tu'chi Etla tuchi ka'nu tendón tuchi nda'a pulso de la mano tukaa no más tukaa ya no tuku otra vez tuku inu tabaco tun, nu el (árbol) tun, nu ellos (árboles) tunchaa rodarse tundo nada tutu carta tutu chiflar tutu documento tutu junto tutu libro tutu oficio tutu papel tutu silbar tuu angosto tuu pluma tu'u usado tu'un arrancar tu'un consejo tu'un idioma tu'un lengua tu'un lenguaje tu'un palabra tu'un kanaa pleito tu'un kanuu vergüenza tu'un ndee…ini consuelo tu'un sa'an, tu'un stila, tu'un nɨa idioma español tu'un savi idioma mixteco tuun xinda'vi mentira tu'va acercarse tuvi amanecer (mañana) tuvi existencia tuvi existir tuxa'i todavía tuxi herir ugua amargo un el (artículo) un la (artículo) un lo un, na cuando una ocho undi desde undi hasta undi nuu anteriormente undi nuu principio undi nuu, xnaka primero uni tres uni ini, ñakuasun envidioso uni xiko sesenta uni xiko uxi setenta un'iti enebro un'ni estar amarrado un'un diente uu algunas uu xiko cuarenta uu xiko uxi cincuenta u'un cinco uun…ini ser confiado u'va salado uvi dos u'vɨ doloroso uxa siete uxan masa de maíz uxi diez uxi ɨɨn once uxi kuun catorce uxi uni trece uxi uvi doce va, vasana tal vez va'a buen va'a buena va'a bueno va'a ka mejor va'a xaan perfecto va'a, vatuni bien vanu a poco vasana a lo mejor vasu aunque vatu racimo vatu ndixin aletear vatu'un uno nada más va'vi, ñaña (canis latrans) coyote vee pesado vee si (condicional) ve'e casa ve'e chuun gallinero ve'e iin ndatiñu bodega ve'e kɨtɨ granja ve'e kuii ramada ve'e saa jaula ve'e skua'a escuela ve'e tu'un academia vee, nɨnu abajo ve'echɨnu municipio ve'eñu'un iglesia ve'esticia palacio municipal vekaa cárcel vichi soplador vichi lɨɨ desnudo vichi lɨɨ pelado vii con cuidado vii cuidado vi'i ga demás (de) vi'i ka más intenso viko día de fiesta viko feria viko fiesta viko nube Viko ɨɨ Semana Santa Viko kaku navidad viko kuni confirmación viko nanda'a boda viko nanda'a casamiento Viko ndɨyɨ día de muertos viko ñuu temporada viko pila bautizo viko savi tiempo de lluvias viko tɨtuu carnaval Viko tɨtuu día de carnaval Viko Xit'o'yo fiesta de Yosondúa vilu, mixi gato vi'ncha chumbera vi'ncha higuera chumba vi'ncha nopal vinduxi ser orgulloso vita blando vita, vitin ahora vitañu'ni ahora mismo vitañu'ni ahorita vitin, vita hoy vitu puente vitu viga vixa mojado vixi canas vixi dulce vixi orgulloso vixi ini fachoso vixi iya agridulce vixi, nde'e, kuɨ fruta vixi, xa vixi, nde'e fruto vixin hoja de papel vɨxin frío vusu guadaña vusu hoz xa lo que xa que xa ya xa kuu, sɨɨn además xaa brotar (la flor) xaa esponjar xaa florear xaa hinchar xaa nuevo xa'a a favor de xa'a acá xa'a acerca de xa'a arrogante xa'a de xa'a huella xa'a mango (de herramienta) xa'a ini ser sobervio xa'a ini soberbio xa'a, nuni xa'a nixtamal xa'a, sɨ'ɨn pie xa'a...ini ser arrogante xaan afilado xa'an abono xa'an grasa xa'an manteca xa'an mantequilla xaan, ni, ku chi muy xa'ini tarde xakoo tlacuache (zarigüeya) xakoo zariguüeya xaku algo xaku corral xaku tɨ'lɨ por poco xaku, tɨ'lɨ casi xakuaa iku antenoche xakuɨñɨ detener xakuɨñɨ, sindɨko…ini calmar xana'an anterior xana'an antiguo xa'nda bofetada xa'nda cachetada xa'nda memela xa'nda, kani golpe xani ser golpeado xani ser tocado xani soñar xani, taka tocar xankoo fundar xankoo, xinukoo establecer Xankuini Yolotepec xanu cuñada xaña'an mugre xaña'an por la mañana xasu no es xata atrás xata detrás xata'an adaptar xata'an...ini agrandar xata'an...ini, nduña'nu engrandecer xatu baúl xatu benjamín xatu picante xatu picar el chile xatu último hijo xatu venenoso xatu nduchi hacer llorar xatun ataúd xatun cajón xa'un quince xa'u'u, kui'na, taa xaan demonio xa'va barranca xayaka basura xee talón xe'e anillo xe'e secretamente xe'ñu mojón xeyu lazo xia'un ɨɨn dieciséis xia'un kuun diecinueve xia'un uni dieciocho xia'un uvi diecisiete xicha ancho xichi canal xichi zanja xii marchitar xi'i eclipse xi'i hongo xi'i ndikandii eclipse solar xi'i tɨndaku champiñón xi'i veya hongo amarillo xi'i xini hongo venenoso xi'i yoo eclipse lunar xii, leke flaco xɨi, velu, tata ña'nu abuelo xiin al costado xiin al lado xiin con xiin estar encargado xiin lado xiin poseer xiin ser dueño xi'in gotear xɨin filoso xika lejano xika pecho xika retirado xika, kani lejos xɨkɨ esquina xɨkɨ puño xiko vender xiko olor xiku sobrina xinaa consumir xinaa destruir xina'a, xina'aka, yachi antes xina'a, yachɨ hace tiempo xina'an enseñar xina'an mostrar xina'an señalar xindaa amontonar xinda'vi, xindoña'an engañar xindeche hacer volar xindi'i pulverizar xindi'i remoler xindɨɨ, sinu, jinu acabar xindɨkɨ buey xindɨkɨ toro xindɨkɨ vaca xindɨkɨ yunta xindoña'an mentir xindoo abandonar xindoo, kendoo, xakuɨnɨ dejar xindu'va araña xini cima xini cúspide xini punta xini nda'a dedo de la mano xini nda'a xa'a dedo pulgar xini ve'e tapanco xini xa'a dedo del pie xini yoo fin de mes xini yuku cumbre xini, lelu sombrero Xinivi Chalcatongo xinuu apurar xi'ña gavilán xiñu'un, ndo'o horno xisita jalar xɨta, vela, nana ña'nu abuela xitaa tortilla xitaa stila pan xitaa vixi pan dulce xiti intestino xitɨ tripa xiti ko'o cordón umbilical xitɨ ko'o ombligo xitɨ nda'a, yɨkɨ codo xɨtin nariz xito cama xito tío xito'o amo xito'o dueño xito'o patrón xitu barbacoa xitu trago xixi tía xiyo comal xiyo enagua xiyo falda xiyo vestido xi'yo antojarse xi'yo, kuu...ini desear xkili flauta xndu'va freír xunukuachi sirviente xu'un brilloso xu'un dinero xu'un moneda xuxan flojo ya él (Dios) ya, xa'a, ta kuu para yaa canción yaa canto yaa ceniza yaa instrumento yaa lengua (órgano) yaa llama yaa música yaa totalmente ya'a águila ya'a ají ya'a café (color) ya'a chile ya'a hollín ya'a pasar ya'a kolo águila real yaa limpio yachi aprisa yaka granero yaka remolino del pelo yaka troje yakan, chi nusa por eso yakua desalineado yakua, yo'o chueco yakuin armadillo yamani favor yasin delicioso yasun, va'a sabroso yati aproximadamente yati cerca (de lugar) yavi agave yavi caverna yavi cueva yavi hoyo yavi maguey ya'vi caro ya'vi costoso ya'vi mercado ya'vi plaza ya'vi precio ya'vi sueldo ya'vi, ini centro yaxin frágil yaxin jícara ye'e patio ye'e puerta ye'e, xu'un brillante yɨɨ marido yɨɨ masculino yɨɨ ser difícil yɨ'ɨ crudo yɨ'ɨ verde (inmaduro) yɨkɨ aguja yɨkɨ hueso yɨkɨ jata espaldilla yɨkɨ ka'a cadera yɨkɨ kuñu cuerpo yɨkɨ ndɨvɨ cascarón de huevo yɨkɨ ndoo canilla yɨkɨ nuu mejilla yɨkɨ xata omóplato yɨkɨ xika costilla yiki xini cráneo yɨkɨ xini xɨtɨ rótula yɨkɨ xɨtɨ rodilla yɨkɨ yakuin concha yɨkɨ yu'u quijada yɨkɨn calabaza yɨkɨn tinduyu chilacayote yinda'a dominar yɨnda'a responsabilidad yɨnda'a tener responsabilidad yɨsa'yɨ estar escondido yɨsɨ hoja de aguacate yɨtɨ antorcha yɨtɨ retener yɨtɨ vela yɨtɨ suxia antorcha de pino yɨvɨ gente yɨvɨ persona yɨvɨ tejón yɨ'vɨ caca (ceses) yɨ'vɨ excremento (mierda) yɨvɨ kancha nuu huésped yɨvɨ nchaa yati vecino yɨvɨ ndasi homosexual yɨvɨ ndasi joto yɨvɨ ñuu xika extranjero yixɨ falo yixɨ pene yixɨ verga (miembro viril) yixia amacizar yixin filtrar yixin penetrar yoko espiga yoko panal yoko vapor yolii violín yoo luna yoo mes yo'o cordón yo'o cuerda yo'o mecate yo'o raíz yo'o reata yo'o torcido yo'o naa yo todos nosotros yo'o yuku bejuco yo'o yuu honda (arma) yo'o, ri, ru'u nosotros (informal) yo'o, un tu yo'o, xa'a aquí yo'o, xa'a este (esta) yoso metate yotarra guitarra yu'a hilo yuchi cuchillo yuchi harina yuchi ndu'u pinole yukan ahí yukan aquel yukan aquella yuku cerro yuku montaña yuku monte Yuku Daa Teposcolula yuku kuii vegetal yuku kuii verdura Yuku Nama (en el cerro de los jabones o amoles) Amoltepec Yuku Saa (Lugar en el cerro de las aves) Tututepec Yuku Savi (Lugar de lluvia) Mixtepec Yuku Ta'vi (Lugar en el cerro partido) Tepexi de Rodríguez yukuka palmera yukun culo yukun fila yukun hilera yukun surco yukuñuu palma yunducha, yu'u nducha orilla del río yuña masa yuta río Yuta Ndio'oan Puebla (estado) yutata espejo yute quiote yute triu popote yutin xii vara yutu bagazo yutu, yo'o yutu mecapal yutun madera yutun ita tallo yutun tɨchɨ higuera yutun vixi, yujnu vixi árbol frutal yutun, vitun palo yutun, yujnu árbol yuu piedra yuu roca yu'u boca yu'u borde yu'u dialecto yu'u espantar yu'u lenguaje vulgar yu'u miedo yu'u orilla yu'u tener miedo yuu kaka piedra caliza yuu kukuachi grava yuu ñuñu tezontle (piedra) yuu xe'ñu mojón de piedra yuu yaxin laja yu'u, ñɨɨ yu'u labio yuva quelite yu'va helado (postre) yu'va hielo yu'va nieve yuva taxitɨ quintonil yuva tayoo morado (color) yuva tayoo violeta yuxia hoja de pino yuyu gota yuyu rocío